26 Temmuz 2025’te, Avustralya’nın Victoria eyaletindeki Geelong kentinde Avustralya ve Birleşik Krallık hükümetleri, AUKUS ittifakının yeni nesil nükleer enerjili saldırı denizaltı sınıfı olan SSN-AUKUS’un inşası, işletimi ve uzun vadeli sürdürülebilirliğini kapsayan **50 yıllık tarihi “Geelong Antlaşması”**nı imzaladı. Bu anlaşma, ABD’nin ittifaktaki rolünün geleceğine dair artan belirsizlik ortamında, AUKUS ortaklığı içinde ikili denizaltı üretiminin güvence altına alınması açısından büyük bir dönüm noktası niteliği taşıyor.
Antlaşma kapsamında, Birleşik Kraliyet Donanması, mevcut Astute sınıfı denizaltılarının yerini alacak şekilde 12 adede kadar SSN-AUKUS denizaltısı edinmeyi taahhüt etti. İngiltere, her 18 ayda bir denizaltı üretmeyi hedefliyor ve teslimatların 2030’ların sonlarında başlaması, 2040’ların ortalarına kadar sürmesi planlanıyor. Aynı şekilde, Avustralya Kraliyet Donanması da Güney Avustralya’daki Osborne Tersanesinde en az 5 SSN-AUKUS denizaltısı inşa etmeyi, bu sayının 8’e çıkabileceğini açıkladı. İlk Avustralya yapımı SSN-AUKUS denizaltısının 2040’ların başında hizmete girmesi hedefleniyor ve bu da Avustralya için nükleer denizaltı inşasında önemli bir “egemenlik eşiği” anlamına geliyor.
İnşaat sürecindeki kapasite boşluğunu kapatmak adına Avustralya, 2030’ların başından itibaren üç adet ABD yapımı Virginia sınıfı denizaltı tedarik edecek. Bu ara filo, Avustralya’nın nükleer enerjili denizaltı operasyonlarında deneyim kazanmasını sağlayacak. Avustralyalı personel halihazırda ABD ve İngiliz donanmalarıyla bakım ve eğitim çalışmalarına katılıyor, nükleer sistemlerde birebir deneyim elde ediyor.
SSN-AUKUS sınıfı denizaltılar, şimdiye kadar müttefikler tarafından geliştirilen en gelişmiş nükleer saldırı denizaltısı platformu olma özelliği taşıyor. İngiltere’nin SSNR (Submersible Ship Nuclear Replacement) tasarımı temel alınarak geliştirilen platform, ABD tarafından geliştirilen itki sistemleri, Tomahawk seyir füzeleri için dikey fırlatma kabiliyeti, gelişmiş sonar sistemleri, siber dirençli komuta sistemleri ve yapay zekâ destekli savaş yönetim modülleri gibi üst düzey teknolojilerle donatılacak. Bu yeni denizaltılar, denizaltı savunma harbi, uzun menzilli saldırı ve istihbarat toplama gibi çoklu görev profillerini üstlenerek 2080’lere kadar denizaltı üstünlüğü sağlamayı hedefliyor.
Antlaşma, AUKUS ülkelerinin savunma sanayii açısından da büyük etkiler yaratacak. Avustralya, İngiltere’nin reaktör tasarımı, parça üretimi ve iş gücü geliştirmesi için 4,6 milyar dolarlık yatırım yapacak. Ayrıca, ABD’nin denizaltı sanayiine 1,6 milyar dolar katkı sağlayan Avustralya’nın bu tutarı 2025 sonuna kadar 2 milyar dolara ulaştırması bekleniyor. Bu yatırımlar, Virginia sınıfı denizaltı üretim kapasitesinin artırılmasına katkı sağlayacak.
İngiltere’de BAE Systems ve Babcock firmaları, Barrow-in-Furness tersanesinde yapılacak SSN-AUKUS’lar için uzun vadeli parça tedarik anlaşmalarını başlattı. İngiltere Savunma Bakanlığı, bu programın önümüzdeki 25 yıl içinde 20 milyar £ ihracat geliri potansiyeli taşıdığını öngörüyor. Avustralya’da üretilen parçalar İngiliz denizaltılarına entegre edilecek, aynı şekilde İngiliz üretimi sistemler de Avustralya’da kullanılacak ve böylece iki ülke arasında entegre bir denizaltı üretim zinciri kurulacak.
Antlaşma, nükleer denetim, atık yönetimi ve uluslararası nükleer yayılmayı önleme rejimleriyle uyumlu şekilde detaylandırılmış düzenleyici maddeler içeriyor. Kullanılmış nükleer yakıtın yönetimi Avustralya tarafından üstlenilecek ve iki ülke şeffaf denetim mekanizmalarını uygulamayı taahhüt ediyor. Ayrıca, gelecekteki siyasi değişim risklerine karşı taraflara bir yıllık bildirim süresiyle antlaşmadan çekilme hakkı da tanınıyor.
Geelong Antlaşması’nın en stratejik yönlerinden biri de zamanlaması oldu. Anlaşma, ABD’de AUKUS’un geleceğini sorgulayan bir politika incelemesi yapılırken imzalandı. Başkan Trump’ın yeniden gündeme getirdiği “Önce Amerika” yaklaşımı, ABD’nin uzun vadeli AUKUS bağlılığını belirsiz hale getirdi. Pentagon içinde de, Avustralya’ya verilen desteğin ABD Deniz Kuvvetleri’nin Virginia sınıfı teslimatlarını geciktirebileceği yönünde endişeler dile getiriliyor.
Bu belirsizliklere rağmen, İngiltere ve Avustralya artık kendi kendine yeterli, uzun vadeli bir nükleer denizaltı üretim modeli üzerinde anlaşmış durumda. Bu, bölgesel müttefiklerin daha fazla otonomi kazandığı ama yine de ABD sistemleriyle birlikte çalışabilirliğini koruduğu yeni bir savunma iş birliği dönemine işaret ediyor. SSN-AUKUS programı, gelişmiş denizaltı kabiliyetlerinin çok uluslu sanayi iş birlikleri, teknoloji transferi ve düzenleyici uyum yoluyla nasıl inşa edilebileceğini de gözler önüne seriyor.
Her iki ülkenin donanmasında toplamda 20 SSN-AUKUS denizaltısının görev yapması öngörülüyor. ABD yapımı Virginia sınıfı ara platformlar ve üç ülkenin derinlemesine entegre olmuş endüstriyel koordinasyonu ile birlikte Geelong Antlaşması, Hint-Pasifik müttefikleri arasında geleceğin denizaltı savaş gücünü şekillendiren temel belge haline geldi.
