Türkiye’de nükleer enerji tartışmalarının merkezine her zaman bilimsel temelli bir yaklaşım yerleştiren Prof. Dr. Engin Arık, yalnızca parçacık fiziğine katkılarıyla değil, toryum temelli nükleer enerjiye yönelik vizyonuyla da hatırlanıyor. Arık’ın ortaya koyduğu toryum reaktörü modeli, bugün hâlâ Türkiye’nin enerji geleceği açısından önemli bir referans kabul ediliyor.
Toryumun Enerji Üretimindeki Kritik Rolü
Toryum-232, doğada uranyuma göre üç ila dört kat daha fazla bulunan, daha güvenli ve uzun vadeli enerji üretimine imkân sağlayan bir ağır metaldir. Dünya toryum rezervlerinin önemli bir bölümünün Hindistan, Brezilya ve ABD’nin yanı sıra Türkiye’de bulunduğu biliniyor. MTA’nın yayımladığı verilere göre Türkiye’nin toplam toryum potansiyeli 380 bin tonun üzerinde tahmin ediliyor. Bu miktar, doğru reaktör teknolojileriyle yüzlerce yıl kesintisiz enerji sağlayabilecek bir kapasite anlamına geliyor.
Toryumun öne çıkan avantajları şöyle sıralanıyor:
- Nükleer erime riski (meltdown) daha düşük: Toryum reaktörleri, özellikle sıvı tuz reaktörü (MSR) veya hızlandırıcı destekli sistemlerde (ADS) kendi kendini durdurma doğal güvenlik özelliklerine sahiptir.
- Daha az nükleer atık: Uranyum reaktörlerine göre %70’e kadar daha az uzun ömürlü radyoaktif atık üretir.
- Silahlanma riski çok düşük: Toryumdan doğrudan nükleer silah üretilemez; bu da toryumu politik olarak daha güvenli bir yakıt haline getirir.
- Verimlilik daha yüksek: Aynı miktar yakıttan daha fazla enerji elde edilebilir.
Arık’ın Bilimsel Modeli: Hızlandırıcı Destekli Toryum Reaktörü (ADS)
Prof. Dr. Engin Arık’ın üzerinde özellikle durduğu teknoloji, ADS–Accelerator Driven System adı verilen “hızlandırıcı destekli” toryum reaktörleriydi. Bu sistemin çalışma prensibi özetle şöyle:
- Bir parçacık hızlandırıcıdan çıkan proton demeti, bir hedef materyale çarparak çok sayıda nötron üretir.
- Bu nötronlar toryum-232’yi uyararak uranyum-233 üretir.
- Üretilen U-233 fisyon yaparak enerji açığa çıkarır.
- Hızlandırıcı kapatıldığında reaksiyon anında durur (bu, klasik reaktörlerde olmayan çok önemli bir güvenlik avantajıdır.)
ADS sistemi, hem toryumu verimli şekilde kullanmayı hem de mevcut nükleer atıkların bir kısmını dönüştürmeyi mümkün kıldığı için birçok ülke tarafından geleceğin teknolojisi olarak değerlendiriliyor.
Türkiye’nin Toryum Potansiyeli ve Arık’ın Uyarıları
Arık, Türkiye’nin sahip olduğu toryum rezervlerinin dünya için stratejik önem taşıdığına dikkat çekiyor ve şu görüşü savunuyordu:
“Türkiye, toryumu kullanabilirse enerji bağımsızlığında dünya ligine yükselir.”
Prof. Arık, Türkiye’nin CERN ile ilişkilerinin güçlendirilmesi, hızlandırıcı teknolojilerinin ülkeye kazandırılması ve toryumun enerji üretiminde kullanılabilmesi için akademik-siyasi bir farkındalık yaratmaya çalışıyordu.
Uluslararası Çalışmalar ve Türkiye İçin Yol Haritası
Bugün Hindistan, Norveç, Çin ve ABD başta olmak üzere birçok ülke toryum reaktörleri üzerinde Ar-Ge yürütüyor. Çin, 2024 yılında ilk eriyik tuz toryum reaktörünü test etmeye başladı. Uzmanlara göre Türkiye’nin toryumdan enerji üretebilmesi için:
- Ulusal bir parçacık hızlandırıcı merkezi kurulması,
- Toryum reaktörleri için uzun soluklu devlet destekli Ar-Ge programları oluşturulması,
- Nükleer mühendislik, radyasyon güvenliği ve hızlandırıcı fiziği gibi alanlarda uzman yetiştirilmesi,
- Uluslararası teknoloji ortaklıklarının güçlendirilmesi gerekiyor.
Bilim Dünyasında Ölümsüz Bir Miras
Prof. Dr. Engin Arık’ın 2007’de yaşanan vahim uçak kazasında hayatını kaybetmesi, Türkiye’de bilim ve enerji alanında büyük bir kayıp olarak değerlendirildi. Ancak Arık’ın toryum vizyonu bugün hâlâ gerek akademide gerek enerji politikalarında tartışılmaya devam ediyor.
Toryumun, küresel enerji krizleri ve fosil yakıtlara olan bağımlılığın arttığı bir dönemde yeniden gündeme gelmesi, Prof. Arık’ın yıllar önce yaptığı uyarıların ve önerilerin güncelliğini koruduğunu bir kez daha gösteriyor.
